Liên kết có liên quan mật thiết |
Kim Sử Hoàn Nhan Trần Hòa Thượng và |
Kim Sử quyển 112: Hoàn Nhan Hợp Đạt truyện (金史完顏合達傳•卷112)
1.完顏合達，名瞻，字景山。少長兵間，習弓馬，能得人死力。貞祐初，以親衛軍送岐國公主，充護衛。三年，授臨潢府推官，權元帥右監軍。時臨潢避遷，與全、慶兩州之民共壁平州。合達隸其經略使烏林答乞住，乞住以便宜授軍中都統，累遷提控，佩金符。未幾，會燕南諸帥將兵複中都城，行至平州遷安縣，臨潢、全慶兩軍變，殺乞住，擁合達還平州，推為帥，統乞住軍。合達以計誅首亂者數人。其年六月，北兵大將喊得不遣監戰提軍至平州城下，以州人黃裳入城招降，父老不從，合達引兵逆戰，知事勢不敵，以本軍降於陣。監戰以合達北上，留半發，令還守平州。已而，謀自拔歸，乃遣奉先縣令紇石烈布裏哥、北京教授蒲察胡裏安、右三部檢法蒲察蒲女涉海來報。
Hoàn Nhan Hợp Đạt, tên Chiêm, tự Cảnh Sơn. Hợp Đạt tự nhỏ sinh trường trong quân, giỏi kỵ xạ, có thể khiến người khác dốc hết sức vì mình. Đầu niên hiệu Trinh Hựu ( 1213-1214) (Trinh Hựu kéo dài từ 16 tháng 8 năm 1213 đến 1 tháng 10 năm 1217), làm Thân Vệ Quân hộ tống công chúa Kỳ Quốc, sung vào làm hộ vệ. Năm thứ ba (1 tháng 2 năm 1215 đến 20 tháng 1 năm 1216), làm Lâm Hoàng Phủ Thôi Quan, tạm làm Nguyên Soái Hữu Giám Quân. Bấy giờ Lâm Hoàng di dân tránh địch, cùng với dân ở Toàn Châu và Khánh Châu xây tường thành Bình Châu. Hợp Đạt phục vụ dưới trướng Kinh Lược Sư Ô Lâm Đáp Khất Trụ. Khất Trụ thấy tiện nên cho Hợp Đạt làm Quân Trung Đô Thống, chuyển làm Đề Khống, đeo kim phù. Không lâu sau, lúc chư quân tướng Yên Nam khôi phục thành Trung Đô thì Hợp Đạt đến Bình Châu huyện Thiên An. Lâm Hoàng và Toàn Khánh hai quân có biến, giết Khất Trụ, vây kín khiến Hợp Đạt quay về Bình Châu, được suy tôn làm nguyên soái, thống lĩnh quân của Khất Trụ. Hợp Đạt mưu kế giết thủ lĩnh loạn quân mấy người. Cùng năm ấy, tháng sáu, đại tướng quân Bắc (tức Mông Cổ) Hảm Đắc Bất sai quan giám chiến kéo quân đến dưới thành Bình Châu, lấy người trong Châu là Hoàng Thượng (黃裳, không nên nhầm thành hoàng thượng, 皇上, tức chỉ vua) chiêu hàng. Phụ lão không theo, Hợp Đạt dẫn binh nghịch chiến, biết sự thế không thể địch nổi, đem quân hàng giữa trận. Quan giám chiến cho Hợp Đạt đi lên phía Bắc, lưu lại nữa năm, lệnh quay về thủ Bình Châu. Không lâu sau, mưu tự đem quân quay về, bèn sai huyện lệnh Phụng Tiên là Hột Thạch Liệt Bố Lý Ca, Bắc Kinh Giáo Thụ là Bồ Sát Hồ Lý An, Hữu Tam Bộ Kiểm Pháp Bồ Sát Bồ Nữ Hiệp Hải đến báo tin.
Kim Sử, Tuyên Tông Bản Kỷ phần thượng, quyển 14 ghi:
四年[...]十一月,[...]丙戌，前臨潢府推官權元帥右監軍完顏合達率官軍老幼自北歸國，升鎮南軍節度使，進官三階。
Năm thứ tư (21 tháng 1 năm 1216 đến 7 tháng 2 năm 1217), tháng mười một, bính tuất (17 tháng 12 năm 1216), Tiên Lâm Hoàng Phủ Thôi Quan Quyền Nguyên Soái Hữu Giám Quân Hoàn Nhan Hợp Đạt soái lĩnh quan quân già trẻ từ phía Bắc về nước, thăng làm Trấn Nam Quân Tiết Độ Sứ, tiến quan ba cấp.
2.四年十一月，合達果率所部及州民並海西南歸國。詔進官三階，升鎮南軍節度使，駐益都，與元帥蒙古綱相應接，充宣差都提控。十二月，大元兵徇地博興、樂安、壽光，東涉濰州之境，蒙古綱遣合達率兵屢戰于壽光、臨淄。興定元年正月，轉通遠軍節度使、兼鞏州管內觀察使。七月，改平西軍節度使、兼河州管內觀察使。二年正月，知延安府事、兼鄜延路兵馬都總管。
Năm thứ tư, tháng mười một (11 tháng 12 năm 1216 đến 8 tháng 1 năm 1217), Hợp Đạt quả nhiên soái lĩnh bộ chúng cùng dân trong châu men biển hướng Tây Nam quay về nước. Chiếu tiến thăng quan ba cấp, thăng làm Trấn Nam Quân Tiết Độ Sứ, đồn quân ở Ích Đô, cùng Nguyên Soái Mông Cổ Cương ứng viện cho nhau, sung làm Tuyên Sai Đô Đề Khống. Thái mười hai, quân Đại Nguyên (tức Mông Cổ) cướp phá Bác Hưng, Lạc An, Thọ Quang, phía Đông lội sông đến cảnh giới Duy Châu, Mông Cổ Cương sai Hợp Đạt lĩnh soái quân nhiều lần chiến ở Thọ Quang, Lâm Tế. Hưng Định năm thứ nhất (2 tháng 10 năm 1217 đến 27 thang 1 năm 1218), chính nguyệt, chuyển làm Thông Đạt Quân Tiết Độ Sứ, kiêm làm Củng Châu Quản Nội Quán Sát Sứ. Tháng bảy, đổi làm Bình Tây Quân Tiết Độ Sứ, kiêm Hà Châu Quản Nội Quán Sát Sứ. Năm thứ hai (28 tháng 1 năm 1218 đến 17 tháng 1 năm 1219), chính nguyệt, làm Tri Diên An Phủ Sự, kiêm làm Phu Diên Lộ Binh Mã Đô Tổng Quản.
3.三年正月，詔伐宋，以合達為元帥右都監。三月，破宋兵于梅林關，擒統領張時。又敗宋兵于馬嶺堡，獲馬百匹。又拔麻城縣，獲其令張倜、幹辦官郭守紀。四月，夏人犯通秦寨，合達出兵安塞堡，抵隆州，夏人自城中出步騎二千逆戰，進兵擊之，斬首數十級，俘十人，遂攻隆州，陷其西南隅，會日暮乃還。六月，行元帥府事于唐、鄧，上遣諭曰：「以卿才幹，故委卿，無使敵人侵軼，第固吾圉可也。」
Năm thứ ba (1219), chính nguyệt (18 tháng 1 đến 16 tháng 2 năm 1219), chiếu phạt Tống, lấy Hợp Đạt làm Nguyên Soái Hữu Đô Giám. Tháng ba, phá quân Tống ở Mai Lâm Quan, bắt Thống Lĩnh Trương Thời. Rồi lại đánh bại quân Tống ở đồn Mã Lỉnh, bắt được trăm con ngựa. Lại phá huyện Mã Thành, bắt quan lệnh Trương Thích, Cán Bạn Quan Quách Thủ Kỷ. Tháng tư, người Tây Hạ phạm vào trại Phong Trần, Hợp Đạt xuất binh từ đồn An Trại, đến Long Châu, người Tây Hạ tự trong thành xuất bộ kỵ hai nghìn nghịch chiến, tiến binh đánh chúng, chém đầu vài chục thủ cấp, bắt mười người, rồi công Long Châu, vây hãm góc Tây Nam, đến khi trời chiều tà mới quay về. Tháng sáu, làm Nguyên Soái Phủ Sự ở Đường, Đặng, hoàng thượng chiếu dụ rằng: "Vì khanh có tài cái, cho nên giao phó cho khanh, không cho kẻ địch xâm phạm đột kích, cố thủ bờ cõi ta là được rồi."
Kim Sử, Tuyên Tông Bản Kỷ phần trung, quyển 15 ghi:
興定三年春[...]，戊寅[...]，蔡州行元帥府右都監完顏合達破宋人于梅林關，擒統制張時。
Hưng Định năm thứ ba, xuân, mậu dần (29 tháng 3 năm 1219), Thái Châu Hành Nguyên Soái Phủ Hữu Đô Giám Hoàn Nhan Hợp Đạt phá người Tống ở Mai Lâm Quan, bắt Đô Thống Trương Thời.
乙酉[...]， 完顏合達敗宋人于馬嶺堡。
Ất dậu [...] (4 tháng 5 năm 1219), Hoàn Nhan Hợ Đạt đánh bại người Tống ở đồn Mã Lĩnh.
夏四月[...]，辛卯，夏人犯通秦砦，元帥完顏合達出兵安塞堡以搗其巢。至隆州，夏人逆戰，官軍擊之，眾潰，進薄城，俄陷其西南隅，會日暮，還。
Mùa hạ, tháng tư, tân mão (10 tháng 6 năm 1219), người Tây Hạ phạm vào trại Thông Tần, Nguyên Sư Hoàn Nhan Hợp Đạt xuất binh để quấy rối sào huyệt của chúng. Đến Long Châu, người Tây Hạ nghịch chiến, quan quân đánh chúng, quân chúng tan vỡ, tiến đoạt lại thành. Lúc đang vây hãm góc Tây Nam thì trời tối, quay về.
Kim Sử, quyển 134, Ngoại Quốc Truyện, Tây Hạ
興定三年，閏，三月，夏人破通秦寨，提控納合買住擊敗之，自葭盧川遁去。華州元帥完顏合達出安寨堡至隆州，敗其兵二千。進攻隆州，克其西南，會暮乃還。
Hưng Định năm thứ ba, nhuần, tháng ba (16 tháng 4 năm 1219 đến 15 tháng 5 năm 1219), người Tây Hạ công phá trại Thông Tần, Đề Khống Nạp Hợp Mãi Trụ đánh bại chúng, đến Gia Lư Xuyên bỏ trốn. Hoa Châu Nguyên Soái Hoàn Nhan Hợp Đạt xuất quân khỏi đồn An Trại đến Long Châu, đánh bại quân chúng hai nghìn người. Tiến công Long Châu, đánh thắng góc Tây Nam, bấy giờ trời tối mới quay về.
4.四年正月，複為元帥右都監，屯延安。十月，夏人攻綏德州，駐兵於拄天山。合達將兵擊之，別遣先鋒提控樊澤等各率所部分三道以進，畢會於山顛，見夏人數萬余傅山而陣，即縱兵分擊。澤先登，摧其左軍，諸將繼攻其右，敗之。
Năm thứ tư, chính nguyệt (6 tháng 2 đến 6 tháng 3 năm 1220), lại làm Nguyên Soái Hữu Đô Giám, đồn ở Diên An. Tháng mười, người Tây Hạ công Tuy Đức Châu, đồn binh ở núi Trụ Thiên. Hợp Đạt chỉ huy binh đánh chúng, lại sai riêng Tiền Phong Đề Khống bọn Phàn Trạch mỗi người lĩnh bộ chúng phân ba đường mà tiến, hội quân xong ở đỉnh núi, thấy người Tây Hạ vài vạn chuyển núi mà bày trận, lập tức thả quân phân đánh. Trạch leo lên trước, đánh gãy tả quân, chư tướng tiếp theo công cánh phải, đánh bại chúng.
Kim Sử, quyển 110, Dương Vân Dực truyện ghi
是年[...]十一月，宗室承立權參知政事，行尚書省事於京兆，大臣言其不法，詔雲翼就鞫之，獄成，廷奏曰：「承立所坐皆細事，不足問。向大兵掠平涼以西，數州皆破，承立坐擁彊兵，瞻望不進。鄜延帥臣完顏合達以孤城當兵衝，屢立戰績。其功如此，而承立之罪如彼，願陛下明其功罪以誅賞之，則天下知所勸懲矣。自餘小失，何足追咎。」承立由是免官，合達遂掌機務。
Năm này, tháng mười một (27 tháng 11 đến 26 tháng 12 năm 1220), người trong tông thất là Hoàn Nhan Thừa Lập nhậm chức Tham Tri Chính Sự, đại thần nói hắn không tuân theo pháp lệnh, chiếu cho Dương Vân Dực xét khảo hắn, án xét xong, điện đình tấu rằng: "Những tội mà Thừa Lập phạm phải đều là chuyện nhỏ không đáng hỏi đến. Trước đó đại quân (Mông Cổ) cưới phá phía Tây Bình Lương, vài châu bị phá, mà Thừa Lập thân ngồi một chỗ cầm cường binh, bàng quan nhìn không tiến. Phu Diên Soái Thần là Hoàn Nhan Hợp Đạt lấy tòa thành cô thế đương bình xung kích, nhiều lần lập chiến công. Công của Hợp Đạt như vậy, mà tội của Thừa Lập như thế, nguyện mong bệ hạ anh minh xét rõ công tội để thưởng phạt, khiến thiên hạ biết bệ hạ thưởng phạt chỗ nào. Còn những tội nhỏ kia, không đáng truy xét." Thừa Lập do vậy bị miễn chức quan, mà Hợp Đạt lại được giao cho quyền binh cơ vụ.
5.五年五月，知延安府事，兼前職。上言：「諸軍官以屢徙，故往往不知所居地形迂直險易，緩急之際恐至敗事，自今乞勿徙。」又言：「河南、陝西鎮防軍皆分屯諸路，在營惟老稚而已。乞選老成人為各路統軍以鎮撫之，且督其子弟習騎射，將來可用。」皆從之。
Năm thứ năm, tháng năm (23 tháng 5 đến 21 tháng 6 năm 1221), làm Tri Diên An Phủ Sự, kiêm chức đã kể trên. Hoàng thượng nói: "Chư quan quân vì nhiều lần dời đổi, cho nên thường không biết địa hình nơi mình đóng quanh co thẳng thắn hay hiểm trở bằng phẳng như thế nào, gặp lúc nguy cấp sợ sẽ dẫn đến thất bại, tự nay xin đừng dời đổi nữa." Lại nói: "Quân trấn thủ Hà Nam, Thiểm Tây đều phân đồn chư lộ, trong doanh chỉ có người già trẻ nhỏ mà thôi. Xin chọn người trưởng thành cẩn trọng an ủi họ, hơn nữa đốc thúc con em đều tập xạ kỵ, tương lai có thể dùng." (Chư tướng) đều nghe theo.
Kim Sử, quyển 108, Bả Hồ Lỗ truyện ghi:
是年（五年）十月，西北兵三萬攻延安，胡魯遣元帥完顏合達、元帥納合買住禦之，遂保延安。
Năm này (năm thứ năm), tháng mười (17 tháng 10 đến 15 tháng 11 năm 1221), quân Tây Bắc ba vạn công Diên An, Hồ Lỗ sai Nguyên Soái Hoàn Nhan Hợp Đạt, Nguyên Soái Nạp Hợp Mãi Trụ phòng ngự nơi ấy, rốt cục bảo toàn được Diên An.
6.十一月，夏人攻安塞堡，其軍先至，合達與征行元帥納合買住禦之。合達策之曰：「比北方兵至，先破夏人則後易為力。」於是潛軍裹糧倍道兼進，夜襲其營，夏人果大潰，追殺四十裏，墜崖谷死者不可勝計。上聞之，賜金各五十兩、重幣十端，且詔諭曰：「卿等克成大功，朕聞之良喜。經畫如此，彼當知畏，期之數年，卿等可以休息矣。」仍詔以合達之功遍諭河南帥臣。是月，與元帥買住又戰延安，皆被重創。十二月，以保延安功賜金帶一、玉吐鶻一，重幣十端。
Tháng mười một (16 tháng 11 đến 15 tháng 12 năm 1221), người Tây Hạ công đồn An Trại, quân chúng đến trước, Hợp Đạt cùng Chinh Hành Nguyên Soái Chiêu Nạp Hợp Mãi Trụ phòng ngự nơi ấy. Hợp Đạt ra kế sách rằng: "Nhân khi quân phương Bắc chưa đến, trước tiên phá người Tây Hạ thì sẽ dễ đối phó hơn." Do vậy giấu lương thực trong quân tăng tốc tiến quân, lợi dụng đêm tối đánh úp doanh trại chúng, người Tây Hạ quả nhiên tan vỡ lớn, truy giết hơn bốn mươi lý, người rớt từ ven núi và sơn cốc nhiều không thể kể xiết. Hoàng thượng nghe vậy, tặng mỗi vị tướng năm mươi đỉnh vàng, trọng tệ (tiền lớn) mười thỏi, lại chiếu dụ rằng: "Các khanh đánh thắng lập đại công, trẫm nghe rất mừng. kế hoạch kinh lược như vậy, bọn chúng ắt sẽ sợ, mong chờ vài năm nữa, các khanh có thể nghĩ ngơi." Rồi chiếu lấy công của Hợp Đạt phủ dụ phổ biến cho các soái thần (quan lớn) Hà Nam. Tháng đó, cùng Nguyên Sư Mãi Trụ lại chiến ở Diên An, đều bị trọng thương. Tháng mười hai, vì có công bảo vệ Diên An nên tặng kim đai (đai vàng) một đai, đai ngọc một chiếc, trọng tệ mười thỏi.
7.元光元年正月，遷元帥左監軍，授山東西路吾改必剌世襲謀克。權參知政事，行省事於京兆。未幾，真拜。是年五月，上言：「頃河中安撫司報，北將按察兒率兵入隰、吉、翼州，浸及榮、解之境，今時已暑，猶無回意，蓋將蹂吾禾麥。倘如此，則河東之土非吾有也。又河南、陝西調度仰給解鹽，今正漉鹽之時，而敵擾之，將失其利。乞速濟師，臣已擬分兵二萬，與平陽、上党、晉陽三公府兵同力禦之。竊見河中、榮、解司縣官與軍民多不相諳，守禦之間或失事機。乞從舊法，凡司縣官使兼軍民，庶幾上下相得，易以集事。」又言鹽利，「今方敵兵迫境，不厚以分人，孰肯冒險而取之？若自輸運者十與其八，則人爭赴以濟國用。」從之。
Năm đầu Nguyên Quang, chính nguyệt, đổi làm Nguyên Soái Tả Giám Quân, nhậm chức Sơn Đông Tây Lộ, thế tập Ngô Cải Tất Lạt Mưu Khắc. Tạm làm Tham Trị Chính Sự, Hành Tỉnh Sự ở Kinh Triệu. Không lâu sau, thực sự bái làm Tham Trị Chính Sự. Năm ấy, tháng năm, dâng tấu chương nói: "Vừa rồi Hà Trung An Võ Ti báo, tướng quân Bắc (Mông Cổ) Án Sát Nhi lĩnh binh xâm phạm vào Thấp Châu, Cát Châu, Dực Châu, lội sông đến cảnh giới Vinh Châu và Giải Châu. Nay thời tiết nóng, còn không có ý hồi quân, có lẽ là để dập nát lúa thóc của ta. Nếu quả như vậy, thì đất Hà Đông không còn của ta nữa rồi. Lại Hà Nam, Thiểm Tây đều điều động cung ứng múi từ Giải Châu, nay đứng là thời điểm lọc muối, mà địch đang quấy rối ta, sẽ thất lợi cho ta. Xin gấp rút tăng binh, thần đã dự tính phân binh hai vạn đưa cho Bình Dương, Thượng Đảng, Tấn Dương Tam Công Phủ Binh đồng lực phòng ngự. Thần trộm thấy Hà Trung, Vinh, Giải ti huyện quan và quân dân nhiều người không biết rõ nhau, lúc phòng ngự sẽ để mất thời cơ. Xin theo pháp lệnh cũ, hết thảy các ti huyện quan lại kiêm quân dân, đại khái trên dưới biết nhau, dễ thành đại sự." Lại nói mối lợi của muối: "Nay địch đáng bức cảnh (xâm phạm biên cảnh), không phậu thưởng phân cho người thì ai dám mạo hiểm đoạt lấy đây? Nếu đối với những kẻ tự chuyển vận muối lấy mười phần chia cho chúng tám phần, thì dân sẽ tranh nhau cứu tế phí dụng quốc gia." Hoàng thượng nghe theo tấu chương ấy.
Kim sử Liệt Truyện 113, Hoàn Nhan Bạch Tát truyện ghi:
元光元年二月，行省上言：「近與延安元帥完顏合達、納合買住議：河北郡縣俱已殘毀，陜西、河南亦經抄掠。比者西北二敵併攻鄜延，城邑隨陷，惟延安孤墉僅得保全。若今秋復至，必長驅而深入，雖京兆、鳳翔、慶陽、平涼已各益軍，而率皆步卒，且相去闊遠，卒難應援，倘關中諸鎮不支，則河南亦不安矣。今二敵遠去，西北少休，宜乘此隙徑取蜀、漢、實國家基業萬全之計。」詔樞密議之。
Năm đầu Nguyên Quang (7 tháng 9 năm 1222 đến 1 tháng 2 năm 1223), tháng hai, Hành Tỉnh dâng sớ nói: "Gần đây cùng với Diên An Nguyên Soái Hoàn Nhan Hợp Đạt, Nạp Hợp Mãi Trụ nghị: Quận huyện Hà Bắc đều bị tàn phá, Thiểm Tây, Hà Nam đều trải qua cướp phá. Gần đây, Tây Bắc hai nơi đều bị địch công Phu Diên, thành ấp theo đó bị vây hãm, duy có Diên An cô lập tường dày mới được bảo toàn. Nếu như nay mùa thu lại đến, địch tất ruỗi ngựa dài thâm nhập, tuy Kinh Triệu, Phụng Tường, Diên An, Bình Lương đều đã tăng quân, nhưng đa phần đều là bộ tốt, lại cách nhau rất xa, binh tốt tuy ứng cứu, nhưng các trân trong quan ải không chống đỡ được, thì Hà Nam cũng không an. Nay hai chỗ địch đã đi xa, Tây Bắc được yên nghỉ một chút, nên thừa cơ hội này công đánh Thục, Hán, thực là kế vạn toàn quốc gia cơ nghiệp." Chiếu Khu Mật Viện bàn nghị việc này.
8.葭州提控王公佐言於合達曰：「去歲十月，北兵既破葭州，構浮梁河上。公佐寓州治北石山子，招集餘眾得二千餘人，欲複州城。以士卒皆自北逃歸者，且無鎧仗，故嘗請兵于帥府，將焚其浮橋，以取葭州，帥府不聽。又請兵援護老幼稍徙內地，而帥府亦不應。今葭州之民迫於敵境，皆有動搖之心。若是秋敵騎複來，則公佐力屈死于敵手，而遺民亦俱屠矣。」合達乃上言：「臣願馳至延安，與元帥買住議，以兵護公佐軍民來屯吳堡，伺隙而動。」詔省院議之，於是命合達率兵取葭州。行至鄜州，千戶張子政等殺萬戶陳紋，將掠城中。合達已勒兵為備，子政等乃出城走，合達追及之，眾複來歸，斬首惡數十人，軍乃定。
Gia Châu Đề Khống Vương Công Tá nói với Hợp Đạt rằng: "Năm ngoái tháng mười, quân Bắc đã phá Gia Châu, dựng cầu nổi trên sông. Công Tá từng ngụ ở phía Bắc châu ấy là Thạch Sơn Tử, chiêu tập dân chúng hơn hai nghìn người, muốn khôi phục châu thành. Lấy sĩ tốt trốn từ phía Bắc quay về, lại không có giáp trượng (áo giáp binh khí), cho nên từng xin thêm binh ở Soái Phủ, dự tính sẽ đốt cầu nổi, để lấy lại Gia Châu. Soái Phủ không nghe. Lại xin binh cứu viện người già trẻ nhỏ dời dần vào nội địa, mà Soái Phủ cũng không ứng giúp. Nay Gia Châu dân bị truy bức ở biên cảnh dịch, đều trong lòng dao động. Nếu như mùa thu này quân kỵ kẻ địch lại tới, thì Công Tá quyết sẽ chết dưới tay địch, mà di dân cũng bị đồ sát theo." Hợp Đạt bèn dâng tấu rằng: "Thần nguyện cưỡi ngựa trạm đến Diên An, cùng Nguyên Soái Mãi Trụ bàn bạc, lấy quân hộ vệ cho quân dân Công Tá đến đồn ở đồn Ngô, đợi dò xét cơ hội mà hành động." Chiếu Tỉnh Viện bàn nghị việc ấy, cho nên mệnh Hợp Đạt soái binh lấy Gia Châu. Đến Phu Châu, bọn Thiên Hộ Trương Tử Chính giết Vạn Hộ Trương Văn, sắp cướp phá trong thành. Hợp Đạt đã cho quân sỹ chuẩn bị, bọn Tử Chính vừa ra khỏi thành, Hợp Đạt liền đuổi kịp chúng, quân chúng lại đến quy thuộc, chém đầu bọn ác nhân vài mươi người, quân mới định từ đấy.
9.六月，合達上言：「累獲諜者，皆雲北方已約夏人，將由河中、葭州以入陝西。防秋在近，宜預為計。今陝西重兵兩行省分制之，然京兆抵平涼六百余裏，萬一敵梗其間，使不得通，是自孤也。宜令平涼行省內族白撒領軍東下，與臣協力禦敵，以屏潼、陝，敵退後復議分司為便。」詔許之。二年二月，以保鳳翔之功進官，賜金幣及通犀帶一。是時，河中已破，合達提兵複取之。
Tháng sáu, Hợp Đạt dâng tấu nói: "Nhiều lần bắt được thám thính, đều nói phía Bắc đã ước với người Tây Hạ, sẽ từ Hà Trung, Gia Châu vào Thiểm Tây, mùa thu phòng bị đã đến gần, nên có kế hoạch dự phòng. Nay Thiểm Tây trọng binh đã được hai Hành Tỉnh quản chế, nhưng Kinh Triệu đến Bình Lương hơn sáu trăm lý, vạn nhất địch làm nghẽn tắc ở giữa, khiến cho không thông, thì sẽ bị cô lập. Nên lệnh cho nội tộc của Bình Tây Hành Tỉnh (Hoàn Nhan) Bạch Tát lĩnh quân xuống phía Đông, cùng thần hiệp lực ngự địch, để bảo vệ Đồng Quan và Thiêm Tây, sau khi địch rút lại bàn phân chức quan thì sẽ tiện." Hoàng thượng xuống chiếu chấp thuận. Năm thứ hai (1223), tháng hai, vì lập công bảo vệ Phụng Tường mà được tiến quan, tặng kim đai và sừng tê một cặp. Lúc bấy giờ, Hà Trung đã bị phá, Hợp Đạt đề binh lấy lại.
10.正大二年七月，陝西旱甚，合達齋戒請雨，雨澍，是歲大稔，民立石頌德。延安既殘毀，合達令于西路買牛付主者，招集散亡，助其耕墾，自是延安之民稍複耕稼之利。八月，鞏州田瑞反，合達討之，諸軍進攻，合達移文諭之曰：「罪止田瑞一身，餘無所問。」不數日，瑞弟濟殺瑞以降，合達如約撫定一州，民賴以寧。三年，詔遷平涼行省。四年二月，征還，拜平章政事，芮國公。七年七月庚寅朔，以平章政事妨職樞密副使。初，蒲阿面奏：「合達在軍中久，今日多事之際乃在於省，用違其長。臣等欲與樞密協力軍務，擢之相位似亦未晚。」故有此授。
Năm Chính Đại thứ hai, tháng bảy (6 tháng 8 đến 3 tháng 9 năm 1225), Thiểm Tây bị hạn hán trầm trọng, Hợp Đạt trai giới cầu mưa, mưa giáng xuống, năm ấy được mùa lớn, dân lập tượng đá ca ngợi công đức. Diên An đã bị tàn phá, Hợp Đạt lệnh những điền chủ mua trâu ở Giang Tây chiêu tập lưu dân li tán, giúp họ khai khẩn, tự đó về sau dân Diên An mới dần được lợi từ việc cày bừa. Tháng tám, Điền Đoan ở Củng Châu phản, Hợp Đạt thảo phạt hắn, chư quân tiến công, Hợp Đạt gửi thư luận rằng: "Tội chỉ một thân Điền Đoan gánh, còn lại không truy vấn." Không quá vài ngày, em Đoan là Điền Tế giết Đoan rồi hàng, Hợp Đạt như đã ước hẹn vỗ yên một Châu, dân cậy vào đó mà được yên. Năm thứ ba (1226), chiếu đổi làm Bình Lương Hành Tỉnh. Năm thứ tư , tháng hai (18 tháng 2 đến 18 tháng 3 năm 1227), thân chinh quay về, bái làm Bình Chương Chính Sự, Nhuế Quốc Công. Năm thứ bảy, tháng bảy, canh dần (10 tháng 8 năm 1230) mùng một, lấy Bình Chương Chính Sự kiêm Khu Mật Phó Sứ. Trước đó, (Di Lạt) Bồ A tấu trước mặt Hợp Đạt rằng: "Hợp Đạt ở trong quân lâu, nay đúng là lúc đa sự (chiến sự với Mông Cổ) mà Đạt lại ở tỉnh, dụng người như vậy trái với sở trường y. Bọn thần muốn cùng Khu Mật (Phó Sứ) hiệp lực lo việc quân, đề bạt ông lên như Tể Tướng cũng không muộn." Cho nên có việc thụ mệnh như vậy.
Kim Sử quyển 131, Hoạn Quan Truyện, Lý Mậu, viết
正大間，游京兆，行省完顏合達愛其術，與俱至汴京，薦於哀宗。
Giữa niên hiệu Chính Đại, Lý Mậu du ngoạn Kinh Triệu, Hành Tỉnh Hoàn Nhan Hợp Dạt yêu thích thuật của y, cùng nhau đến Biện Kinh, Hợp Đạt tiến cư ông cho Ai Tông.
11.十月己未朔，詔合達及樞密副使蒲阿救衛州。初，朝廷以恆山公仙屯衛州，公府節制不一，欲合而一之。至是，河朔諸軍圍衛，內外不通已連月，但見塔上時舉火而已。合達等既至，先以親衛兵三千嘗之，北兵小退，翼日圍解。上登承天門犒軍，皆授世襲謀克，賜良馬玉帶，全給月俸本色，蓋異恩也。未幾，以蒲阿權參和政事，同合達行省事於閿鄉，以備潼關。先是，陝省言備禦策，朝官集議，上策親征，中策幸陝，下策棄秦保潼關。議者謂止可助陝西軍以決一戰，使陝西不守，河南亦不可保。至是，自陝以西亦不守矣。
Tháng mười, kỷ vị (7 tháng 11 năm 1230), ngày mùng một, chiếu Hợp Đạt cùng Khu Mật Phó Sứ Di Lạt Bồ A cứu Vệ Châu. Trước đó, triều đình lấy Hằng Sơn Công Võ Tiên đồn ở Vệ Châu, sự tiết chế của công phủ bất nhất, muốn hợp nhất làm một. Đến đây, chư quân ở phía Bắc Hoàng Hà vây Vệ Châu (tức quân Mông Cổ), trong ngoài không tương thông đã liền mấy tháng, chỉ thấy trên tháp đốt lửa mà thôi. Bọn Hợp Đạt tới rồi, trước thấy thân binh ba nghìn thử giao chiến, quân Bắc hơi rút lui một chút, ngày hôm sau giải vây. Hoàng thượng lên cổng Thừa Thiên ủy lạo quân, đều phong cho thế tập Mưu Khắc, tặng ngựa tốt đai ngọc, cấp toàn bộ bổng lộc hàng tháng, đều là ân huệ đặc biệt. Không lâu sau, cho Di Lạt Bồ A tạm làm Tham Tri Chính Sự, cùng Hợp Đạt làm Hành Tỉnh ở Văn Hương (nay tỉnh Hà Nam), để phòng bị Đồng Quan. Trước đó, Thiểm Tây Hành Tỉnh nói kế sách phòng bị, triều quan hội họp nghị bàn, thượng sách là thân chinh, trung sách là hoàng thượng thân đến Thiểm Tây, hạ sách bỏ Tần Châu bảo vệ Đồng Quan. Những kẻ bàn nghị nói chỉ có thể giúp quân ở Thiểm Tây quyết chiến một lần, khiến Thiểm Tây không có phòng thủ, Hà Nam cũng không bảo vệ. Đến đây, tự Thiểm về phía Tây cũng không phòng bị.
12.八年正月，北帥速不泬攻破小關，殘盧氏、硃陽，散漫百餘里間。潼關總帥納合買住率夾穀移迪烈、都尉高英拒之，求救於二省。省以陳和尚忠孝軍一千，都尉夾穀澤軍一萬往應，北軍退，追至穀口而還。兩省輒稱大捷，以聞。既而北軍攻鳳翔，二省提兵出關二十裏，與渭北軍交，至晚複收兵入關，鳳翔遂破。二省遂棄京兆，與牙古塔起遷居民于河南，留慶山奴守之。九月，北兵入河中，時二相防秋還陝，量以軍馬出冷水穀以為聲援。
Năm thứ tám, chính nguyệt (4 tháng 2 đến 5 tháng 3 năm 1231), Bắc soái Tốc Bất Đài (Subutai) công phá Tiểu Quan, tàn hại Lưu Thị, Chu Dương, quân phân tán giữa hơn trăm lý. Đồng Quan Tổng Quản Nạp Hợp Mãi Trụ soái lĩnh Giáp Cốc Địch Liệt, Đô Úy Cao Anh chống cự chúng, xin cứu viện ở hai Hành Tỉnh. Hành Tỉnh cho Hoàn Nhan Trần Hòa Thượng Trung Hiếu Quân một nghìn, Đo Úy Giáp Cốc Dịch Quân một vạn đến ứng cứu, quân Bắc rút lui, truy đến cửa sơn cốc mới về. Hai Hành Tỉnh đều xưng đó là đại tiệp (thắng lớn), tấu lên cho hoàng thượng. Không lâu sau quân Bắc công Phụng Tường, hai Hành Tỉnh đề binh ra khỏi quan hơn hai mươi lý, cùng với quân ở Vị Bắc giao phong, đến chiều tối mới lại thâu quân vào quan, Phụng Tường tiếp theo sau bị phá. Hai Hành Tỉnh bèn bỏ Kinh Triệu, cùng Nha Cổ Đáp dời cư dân đến Hà Nam, lưu Khánh Sơn Nô ở lại thủ nơi ấy. Tháng chín (28 tháng 9 đến 26 tháng 10 năm 1231), quân Bắc vào Hà Trung, bấy giờ hai Tể Tướng (Di Lạt Bồ A và Hợp Đạt) đang phòng bị mùa thu và quay lại Thiểm Tây, lượng lấy quân mã ra khỏi Lãnh Thủy Cốc làm thanh viện.
13. 十一月，鄧州報，北兵道饒峰關，由金州而東。於是，兩省軍入鄧，遣提控劉天山以劄付下襄陽制置司，約同禦北兵，且索軍食。兩省以前月癸卯行，留楊沃衍軍守閿鄉。沃衍尋被旨取洛南路入商州，屯豐陽川備上津，與恆山公仙相掎角。合達複留禦侮中郎將完顏陳和尚于閿鄉南十五裏，乃行。陳和尚亦隨而往。沃衍軍八千及商州之木瓜平，一日夜馳三百里入桃花堡，知北兵由豐陽而東，亦東還，會大軍于鎮平。恆山公仙萬人元駐胡陵關，至是亦由荊子口、順陽來會。十二月朔，俱至鄧下，屯順陽。乃遣天山入宋。
Thánh mười một (26 tháng 11 đến 24 tháng 12 năm 1231), Đặng Châu báo, Bắc binh đi vòng Phong Quan, từ Kim Châu về phía Đông. Do vậy, hai Hành Tỉnh cho quân vào Đặng Châu, sai Đề Khống Lưu Thiên Sơn lấy tráp (thư tín) gửi cho Tương Dương Chế Trí Tư (tức Nam Tống) (), ước hẹn cùng phòng vệ quân Bắc, hơn nữa lại tìm quân lương. Hai Hành Tỉnh từ tháng trước quý mão đã đi, lưu quân của Dương Ốc Diễn thủ Văn Hương. Ốc Diễn lại nhận chiếu chỉ theo đường Lạc Nam vào Thương Châu, đồn ở Phong Dương Xuyên phòng bị Thượng Luật, cùng với Hằng Sơn Công Võ Tiên hình thành thế giáp công. Hợp Đạt lại lưu Ngự Vũ Trung Lang Tướng Hoàn Nhan Trần Hòa Thượng ở phía nam Văn Hương mười lăm lý, bèn đến. Hoàn Nhan Trần Hòa Thượng cũng theo mà đi. Ốc Diễn quân tám nghìn đến Mộc Qua Bình ở Thương Châu, một ngày đêm đi ngựa trạm ba trăm lý vào đồn Đào Hoa, mới biết quân Bắc từ Phong Dương đi về phía Đông, Ốc Diễn cũng về phía Đông, hội với đại quân ở Trấn Bình. Hằng Sơn Công Võ Tiên lĩnh vạn người vốn đồn trú ở Hồ Lăng Quan, đến đây cũng từ Kinh Tử Khẩu và Thuận Dương đến hợp quân. Tháng mười hai, mùng một, tất cả đề đến dưới thành Đặng Châu. Rồi sai (Lưu) Thiên Sơn vào đất Tống.
14. 初，宋人于國朝君之、伯之、叔之，納歲幣將百年。南渡以後，宋以我為不足慮，絕不往來。故宣宗南伐，士馬折耗十不一存，雖攻陷淮上數州，徒使驕將悍卒恣其殺虜、飽其私欲而已。又宣徽使奧敦阿虎使北方，北中大臣有以輿地圖指示之曰：「商州至此中軍馬幾何？」又指興元雲：「我不從商州，則取興元路入汝界矣。」阿虎還奏，宣宗甚憂之。哀宗即位，群臣建言，可因國喪遣使報哀，副以遺留物，因與之講解，盡撤邊備，共守武休之險。遂下省院議之，而當國者有仰而不能俯之疾，皆以朝廷先遣人則於國體有虧為辭。元年，上諭南鄙諸帥，遣人往滁州與宋通好。宋人每以奏稟為辭，和事遂不講。然十年之間，朝廷屢敕邊將不妄侵掠，彼我稍得休息，宋人始信之，遂有繼好之意。及天山以劄付至宋，劄付者指揮之別名，宋制使陳該怒辱天山，且以惡語複之。報至，識者皆為竊歎。
Xưa, người Tống xưng với quốc vương quốc triều (hoàng đế nhà Kim) là quốc chủ, xưng làm bá (anh), thúc (chú), nộp tiền gần trăm năm. Từ sau khi xuống Nam, Tống thấy nước ta không đáng lo, tuyệt không qua lại nữa. Cho nên (Kim) Tuyên Tông mới nam phạt, sĩ tốt binh mã tổn hao mười phần không còn một, tuy công hãm vài châu trên sông Hoài, nhưng lại khiến kiêu tướng ác tốt (quân sỹ ác ôn) cướp bắt tùy ý, chỉ vét đầy túi tham của chúng mà thôi. Rồi Tuyên Huy Sứ Áo Đôn A Hổ đi sứ phía Bắc, đại thần phía Bắc có kẻ lấy địa đồ chỉ vào mà hỏi: "Thương Châu đến đây có bao nhiêu quân mã?" Lại chỉ vào Hưng Nguyên Phủ: "Ta không theo Thương Châu, mà lấy Hưng Nguyên Lộ để vào địa giới nước ngươi." A Hổ về tấu, Tuyên Tông rất lấy làm lo lắng. Khi Ai Tông lên ngôi, quần thần kiến nghị nói, có thể nhân quốc tang sai sứ báo tang, phó sứ lưu lại vật trong di hài, cùng họ (Nam Tống) hòa nghị, bỏ hết phòng bị biên cảnh, cùng chia nhau thủ vững chỗ yếu hiểm ở Võ Hưu. Rồi truyền xuống cho Thượng Thư Tỉnh Khu Mật Viện nghị bàn việc ấy. Lại có kẻ cầm quyền cho rằng chỉ có thể ngẩng đầu chứ không thể cuối đầu, đều lấy lí do triều đình sai sứ đi trước là làm nhục quốc thể mà từ chối (kế sách ấy). (Chính Đại) nguyên niên (1224), hoàng thượng dụ chư tướng soái phía Nam, sai người đến Trừ Châu (nay An Huy) thông hải với Tống. Người Tống chỉ lấy cớ bẩm tấu mà từ, chuyện hòa nghị không bàn đến. Nhưng trong vòng mười năm, triều đình cấm biên tướng không được tự ý xâm phạm cướp bóc, khiến cho đôi biên được nghỉ ngơi, cho nên người Tống bắt đầu tin, bèn có ý muốn tiếp tục giảng hòa. Đến khi tráp (lá thư) của Lưu Thiên Sơn đến tay người Tống, kẻ cầm thư lại mang đúng tên biệt danh của tướng chỉ huy. Tống Phó Sứ Trần Cai nổi giận, sỉ nhục Thiên Sơn, lại lấy lời văng tục trả lời y. Tin báo đến, những kẻ biết việc đều ngầm than thở.
Kim Sử, Ai Tông Bản Kỷ phần hạ, quyển 15 ghi:
正大元年[...]，三月[...]，甲寅 以延安帥臣完顏合達戰禦有功，授金虎符，權參知政事，行尚書省事于京兆，兼統河東兩路。
Năm đầu Chính Đại, tháng ba, giáp dần (7 tháng 4 năm 1224), vì Diên An Soái Thần Hoàn Nguyên Hợp Đạt có công chiến đấu phòng ngự, tặng kim hổ phù, tạm làm chức Tham Tri Chính Sự, Hành Tỉnh Trung Thư Sự ở Kinh Triệu, kiêm Thống hai lộ A Đông.
15. 戊辰，北兵渡漢江而北，諸將以為可乘其半渡擊之，蒲阿不從。丙子，兵畢渡，戰于禹山之前，北兵小卻，營於三十裏之外。二相以大捷驛報，百官表賀，諸相置酒省中，左丞李蹊且喜且泣曰：「非今日之捷，生靈之禍，可勝言哉！」蓋以為實然也。先是，河南聞北兵出饒峰，百姓往往入城壁、保險固，及聞敵已退，至有晏然不動者，不二三日遊騎至，人無所逃，悉為捷書所誤。
Mậu thân (ngày mười bảy), quân Bắc vượt sông Hán về Bắc, chư tướng cho rằng có thể lợi dụng lúc chúng qua sông giữa chừng đánh chúng, Bồ A không nghe theo. Bính tử (ngày hai mươi lăm), quân Bắc đã qua sông, chiến ở trước núi Vũ Sơn. Quân Bắc hơi rút một chút, đóng doanh trai ngoài ba mươi lý. Hai tể tướng cho báo đại tiếp (thắng lớn), trăm quan dâng biểu chúc mừng, hai Tể Tướng đặt rựu trong Hành Tỉnh, Tả Thừa Lý Hề vừa mừng vừa khóc mà nói: "Không phải thắng tiệp hôm nay, tai họa ập xuống đầu sinh linh không biết bao nhiêu mà kể xiết!" Do vậy đều cho là thực. Trước đó, Hà Nam nghe báo quân Bắc ra khỏi Nhiêu Phong, bách tính thường vào bên trong thành bích (tường thành), tường thành bảo vệ kiên cố, đến khi nghe địch đã rút, có kẻ an nhiên không làm gì cả, không quá hai ba ngày du kỵ đến, không ai thoát, hết thảy mới biết thư báo tiệp (thư báo tin chiến thắng) là sai.
16. 九年正月丁酉，兩省軍潰于陽翟之三峰山。初，禹山之戰，兩軍相拒，北軍散漫而北，金軍懼其乘虛襲京城，乃謀入援。時北兵遣三千騎趨河上，已二十餘日，泌陽、南陽、方城、襄、郟至京諸縣皆破，所有積聚焚毀無餘。金軍由鄧而東，無所仰給，乃並山入陽翟。既行，北兵即襲之，且行且戰，北兵傷折亦多。恆山一軍為突騎三千所沖，軍殊死鬥，北騎退走。追奔之際，忽大霧四塞，兩省命收軍。少之，霧散乃前，前一大澗，長闊數裏，非此霧則北兵人馬滿中矣。明日，至三峰山，遂潰，事載蒲阿傳。合達知大事已去，欲下馬戰，而蒲阿已失所在。合達以數百騎走鈞州，北兵塹其城外攻之，走門不得出，匿窟室中，城破，北兵發而殺之。時朝廷不知其死，或雲已走京兆，賜以手詔，募人訪之。及攻汴，乃揚言曰：「汝家所恃，惟黃河與合達耳。今合達為我殺，黃河為我有，不降何待？」
Năm thứ chín, chính nguyệt, đinh dậu (8 tháng 2 năm 1232), hai Hành Tỉnh quân tan vỡ trên núi Tam Phong ở Dương Địch. Trước đó, khi đánh nhau ở Vu Sơn, hai quân cự nhau, quân Bắc phân tán về Bắc, quân Kim sợ chúng thừa thế trống trải đánh úp kinh thành, bèn mưu về cứu. Bấy giờ quân Bắc sai ba nghìn kỵ vượt sông đã hai mươi ngày. Các huyện Bí Dương, Nam Dương, Phương Thành, Tương, Giáp dọc đường đến kinh thành đều bị phá, tất cả lương hướng tích trữ đều bị đốt trụi. Quân Kim theo Đặng Châu về Đông, không chỗ cung ứng, đến Tịnh Sơn vào Dương Địch. Sau đó, quân Bắc lập tức đánh úp, vừa đi vừa đánh, quân Bắc bị thương do chém cũng nhiều. Hằng Sơn Công (Võ Tiên) dẫn một cánh quân đột kỵ ba nghìn xung kích, quân liều chết đánh, quân Bắc rút đi. Lúc truy đuổi, sương mốc bao trùm tứ phương, hai Hành Tỉnh mệnh thâu quân, sương mốc tan rồi mới tiến quân, trước mặt có khe suối lớn, dài rộng vài lý, nếu không vì đợt suông mốc kia thì quân Bắc nhân mã đã lấp đầy khe ấy rồi. Ngày hôm sau, đến núi Tam Phong, quân (Kim) tan vỡ, việc này chép trong truyện của Bồ A. Hợp Đạt thấy đại sự đã mất, muốn xuống ngựa chiến, nhưng không biết Bồ A đang ở đâu. Hợp Đạt lấy vài trăm kỵ chạy vào Quân Châu, quân Bắc phá đổ thành ngoài mà tiến công, (Hợp Đạt) đi ra cổng mà không ra được, trốn trong hốc ở trong thất, thành bị phá, quân Bắc tìm thấy mà giết đi. Bấy giờ triều đình còn chưa biết Hợp Đạt đã chết, có kẻ bảo ông đã chạy vào Kinh Triệu. (Hoàng thượng) lấy chiếu thư viết tay tặng, mộ người dò hỏi. Đến khi quân Mông Cổ công Biện Kinh, có kẻ bèn cầm tờ chiếu mà nói: "Nhà người duy chỉ biết cậy vào Hoàng Hà và Hợp Đạt. Nay Hợp Đạt đã bị ta giết, Hoàng Hà đã bị ta lấy, ngươi còn đợi gì mà không hàng?"
17. 合達熟知敵情，習於行陣，且重義輕財，與下同甘苦，有俘獲即分給，遇敵則身先之而不避，眾亦樂為之用，其為人亦可知矣。左丞張行信嘗薦之曰：「完顏合達，今之良將也。」
Hợp Đạt biết rõ địch tình, giỏi việc hành quân bố trận, lại trọng nghĩa khinh tài, đồng cảm cộng khổ với cấp dưới, có tù binh của cải đoạt được đều phân chia, gặp địch thì thân tiến lên phía trước không tránh, quân sỹ đều vui vẻ để cho Hợp Đạt dùng, nhân cách của ông cũng dễ thấy từ đấy. Tả Thừa Trương Hành từng buông lời tiến cử rằng: "Hoàn Nhan Hợp Đạt, nay là lương tướng đó vậy."
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét