HÀNH CHÍNH ĐẠI VIỆT ĐẦU ĐỜI TRẦN (越南初期的陳朝的行政)

Mình hiện đang nghiên cứu về cương vực và hành chính Đại Việt đầu thời Trần để hỗ trợ việc nghiên cứu chiến tranh Nguyên-Trần. Tư liệu có trong tay gồm sách "Đất Nước Việt Nam Qua Các Đời: Nghiên Cứu Địa Lý Học Lịch Sử Việt Nam", xuất bản năm 1964 của Đào Duy Anh tiên sinh. Sử liệu gốc thì mình dựa vào An Nam Chí Lược (安南志略) của Lê Trắc và Khâm Định Thông Giám Cương Mục (欽定越史通鑑綱目).

Theo trang wiki tiếng Việt về hành chính nước Việt vào đời Trần thì:

Lộ và phủ là cấp hành chính địa phương cao nhất của nước Đại Việt. Đầu thời nhà Trần đổi 24 lộ thời Lý thành 12 lộ

Khâm Định Thông Giám Cương Mục ghi rằng:

寅壬十一年淳祐二年，春，二月，分天下為十二路。

Nhâm Dần, năm thứ 11 (1242). (Tống, năm Thuần Hựu thứ 2). Tháng 2, mùa xuân. Chia trong nước làm mười hai lộ.

註：十二路舊史失詳，其見於記載者如天長、龍興、國威、北江、海東、長安、建昌、洪、快、清化、黄江、演州等路。又有府州鎮如新平、乂安、太原、諒江。蓋陳製府州鎮則統於路也。

Chú: Mười hai lộ sử cũ không chép rõ, nhưng căn cứ những tài liệu ghi chép từ trước, thì thấy các lộ sau này: Thiên Trường, Long Hưng, Quốc Oai, Bắc Giang, Hải Đông, Trường Yên, Kiến Xương, Hồng, Khoái, Thanh Hóa, Hoàng Giang, Diễn Châu. Lại có phủ, châu, trấn như Tân Bình, Nghệ An, Thái Nguyên, Lạng Giang. Có lẽ quy chế nhà Trần, những phủ, châu, trấn thì thống thuộc cả vào lộ.

Vậy theo Cương Mục:

1-Thiên Trường (天長)

2-Long Hưng (龍興)

3-Quốc Oai (國威)

4-Bắc Giang (北江)

5-Hải Đông (海東)

6-Trường Yên (長安)

7-Kiến Xương (建昌)

8-Hồng (洪)

9-Khoái (快)

10-Thanh Hóa (清化)

11-Hoàng Giang (黄江)

12-Diễn Châu (演州)

Theo sách của Đào Duy Anh tiên sinh thì ghi như vầy:

1-Thiên Trường

2-Long Hưng

3-An Khang

4-An Tiêm

5-Bắc Giang

6-Tam Giang

7-Quốc Oai

8-Tam Đới

9-Lạng Giang

10-Sơn Nam

11-Khoái

12-Hồng

13-Diễn

14-Trường Yên

15-Đà Giang

Những tên in đậm là những tên không xuất hiện trong Cương Mục. Phần chú thích của tiên sinh (chú thích số 2) không ghi là trích được từ sách nào, không rõ các châu phủ in đậm được lập từ đời nào nhà Trần.

Bây giờ khảo xét An Nam Chí Lược, quyển 1 thì ta có:

1-Đại La Thành Lộ (大羅城路)

2-Long Hưng Phủ (龍興府)　 　 

3-Thiên Trường Phủ (天長府)　 　 

4-Trường Yên (An) Phủ (長安府)　 

5-Quy Hóa Giang Lộ (歸化江路)　 

6-Tuyên Hóa Giang Lộ (宣化江路)　 　 

7-Đà Giang Lộ (陀江路)　 

8-Lạng Châu Giang Lộ (諒州江路)　 

9-Bắc Giang Lộ (北江路)-　  

10-Như Nguyệt Giang Lộ (如月江路)　 

11-Nam Sách Giang Lộ (南柵江路)　 　 

12-Đại Hoàng Giang Lộ大黄江路　 　 

13-Hồng Lộ (烘路)　 　 

14-Khoái Lộ (快路)

15-Bố Chính Phủ Lộ (布政府路)

16-Nghệ An Phủ (乂安府路)

17-Thanh Hóa Phủ (清化府路)

Sách của Đào Duy Anh tiên sinh lại ghi như vầy, nói là trích từ An Nam Chí Lược, nhưng không nói quyển nào (là quyển 1), trang 94:

1-Đại La Thành

2-Bắc Giang

3-Nam Sách Giang

4-Khoái

5-Hồng

6-Như Nguyệt Giang

7-Quy Hóa Giang

8-Tuyên Hóa Giang

9-Lạng Châu

10-Đại Hoàng

11-Thanh Hóa (phủ lộ)

12-Diễn Châu (phủ lộ)

13-Nghệ An (phủ lộ)

14-Bố Chính (châu lộ)

Chỉ có 14 Phủ Lộ nhưng tiên sinh nói đến 15.

Sau đây là bản đồ lấy được từ trang web này, đa số các phủ lộ đều có tên, mình đã dùng chương trình Paint chèn tiếng Việt vào, trừ một số xuất phát sau thời chống Nguyên-Mông, các lộ phủ đó gồm:

1-Lý Nhân Phủ (利仁路). Trang web nói An Nam Chí Lược có chép, nhưng mình tìm không thấy. Trang ấy nói theo bài bia của họ Ngô Gia (吳家氏碑) thì có Lý Nhân Lộ (利仁路)

2-An Xiêm Lộ (安暹路), lập vào niên hiệu Khai Thái thứ 2 (開泰) (1325), đời vua Trần Minh Tông.

3-Tam Đái Lộ (三帶路), lập năm 1394, khá trễ, có lẽ thuộc Đại La Thành Lộ