Tống Sử quyển 412: Đỗ Cão - Đỗ Thứ truyện (宋史杜杲•杜庶傳•卷412)
Đỗ Cảo, tự là Tử Hân, người Thiệu Vũ. Cha là (Đỗ) Dĩnh, làm quan tới chức Giang Tây Đề Điểm Hình Ngục, cho nên Cảo nhậm chức Hải Môn Mãi Nạp Diêm Tràng, chưa nhậm chức, Phúc Kiến Đề Điểm Hình Ngục Trần Bành Thọ lệnh Cảo đổi làm Mân Úy (tức chức Úy đất Mân, Mân là tên gọi khác của tỉnh Phúc Kiến. Dân có con của bên giáp (nguyên văn dùng chữ giáp 甲, sau dùng chữ ất 乙, nghĩa tương đương người A, người B) chết, vu cho bên ất giết nó, khám nghiệm thì thấy trong tóc có cát, mà cát từ cái ao cạnh nhà bên giáp giống với cát trong tóc đứa bé, xét hỏi, thì quả nhiên nó chết đuối.
江淮制置使李珏羅致幕下。滁州受兵，檄杲提偏師往援，甫至，民蔽野求入避，滁守固拒，杲啟鑰納之。金人圍城數重，杲登陴中矢，益自奮厲，卒全其城。
Giang, Hoài Chế Trí Sứ Lý Giác vời (Cảo) đến dưới phủ quan. Trừ Châu thụ binh (bị tấn công), lệnh Cảo chỉ huy hai cánh quân tiếp cứu, lúc vừa tới, dân chúng đông đúc xin vào (thành) tránh (địch), Trừ Châu quyết cự tuyệt, Cảo mở khóa cho họ vào. Người Kim vây thành mấy vòng, Cảo lên tường thành bị trúng tên, càng thêm phán chấn, rốt cục thành ấy được bảo toàn.
調江山丞，兩浙轉運使朱在辟監崇明鎮，崇明改隸淮東總領，與總領岳珂議不合，慨然引去。珂出文書一卷，曰：「舉狀也。」杲曰：「比而得禽獸，雖若丘陵，弗爲。」珂怒，杲曰：「可劾者文林，不可強者杜杲。」珂竟以負蘆錢劾，朝廷察蘆無虧，三劾皆寢。
Điều Cảo làm Giang Sơn Thừa (chức Thừa vùng Giang Sơn), Lưỡng Chiết Chuyển Vận Sứ Chu Tại cho vời làm chức Giám Sùng Minh Trấn (tức trấn Sùng Minh), Sùng Minh đổi thuộc Hoài Đông Tổng Lĩnh, (Cảo) bàn bạc với Tổng Lĩnh Nhạc Kha không hợp, khẳng khái rời đi. Kha lấy một quyển văn thứ nói: "Là thư tiến cử." Cảo nói: "Kết thành bè đảng bắt cầm thú, tuy có nhiều như núi cũng không làm." Nhạc Kha nổi giận, Cảo nói: "Kẻ có thể hặc tội là Văn Lâm (tức Văn Lâm Lang, một cấp quan), kẻ không thể bị ép buộc là Đỗ Cảo." Kha lại vì việc nợ tiền mua cỏ hặc tội Cảo, triều đình kiểm tra thấy cỏ không thiếu, ba lần đàn hặc đều ngưng.
淮西制置曾式中辟廬州節度推官。浮光兵變，杲單騎往誅其渠魁，守將爭餉金幣，悉封貯一室，將行，屬通判鄭準反之。安豐守告戍將扇搖軍情，且爲變，帥欲討之，杲曰：「是激使叛也。」請與兩卒往，呼將諭之曰：「而果無他，可持吾書詣制府。」將即日行，一軍帖然。
Hoài Tây Chế Trí (Sứ) Tăng Thức Trung cho vời (Cảo) làm Lư Châu Tiết Độ Sứ Thôi Quan. Phù Quang binh biến, Cảo đơn kỵ đến giết thủ lĩnh của chúng, thủ tướng tranh nhau quà thưởng tiền bạc, đều niêm phong tồn trữ trong một phòng, lúc sắp đi, dặn dò Thông Phán Trịnh Chuẩn trả lại chúng. An Phong Thủ Tướng báo việc các thủ tướng làm dao động lòng quân, sắp làm biến (tức làm loạn), Thống Sư muốn đánh chúng, Cảo nói: "Như thế là khiến chúng phản." Bèn xin cùng hai sĩ tốt đi, gọi tướng lĩnh lại nói: "Nếu quả không có ý gì khác, có thể cầm thư của ta đến Chế Phủ." Tướng lĩnh ấy đi trong ngày hôm ấy, quân ấy yên ổn.
知六安縣，民有嬖其妾者，治命與二子均分。二子謂妾無分法，杲書其牘云：「《傳》云：『子從父令』，律曰：『違父教令』，是父之言爲令也，父令子違，不可以訓。然妾守志則可，或去或終，當歸二子。」部使者季衍覽之，擊節曰：「九州三十三縣令之最也。」
(Cảo) làm Tri Lục An Huyện, dân có người thiếp được sủng ái, viết di chúc để cho người thiếp phân tài sản bằng nhau với hai người con. Hai người con nói bà thiếp không có quyền phân tài sản, Cảo viết công văn nói: "Truyện nói: "Con theo lệnh cha." Luật nói: "Làm ngược mệnh lệnh giáo huấn của cha." Như vậy lời cha là mệnh lệnh, cha ra lệnh mà con làm trái, không phải là phép tắc. Nhưng nếu người thiếp thủ tiết thì được phân tài sản, nếu tái hôn hoặc qua đời, thì nên trả lại cho hai con." Bộ Sứ Giả Quý Diễn xem qua, thưởng lãm mà nói: "Cửu Châu ba mươi ba Huyện Lệnh đệ nhất vậy."
知定遠縣，會李全犯邊，衍時爲淮帥，辟通判濠州，朝廷以杲久習邊事，擢知濠州。制置大使趙善湘謀復盱眙，密訪杲，杲曰：「賊恃外援，當斷盱眙橋梁以困之。」卒用其策成功。金衆數萬駐榆林阜請降，輜重甚富，或請誘而圖之。杲曰：「殺降不仁，奪貨不義，納之則有後患。」諭而遣之。召奏事，差主管官告院，知安豐軍。善湘與趙范、范弟葵出師，遷淮西轉運判官。詔問守禦策，杲上封曰：「沿淮旱蝗，不任征役；中原赤立，無糧可因。若虛內事外，移南實北，腹心之地，必有可慮。」時在外諫出師者惟杲一人。及兵敗洛陽，人始服其先見。奉崇道祠，再知濠州，未行，改安豐。大元兵圍城，與杲大戰。明年，大兵復大至，又大戰。擢將作監，御書慰諭之。丞相李宗勉、參知政事徐榮叟曰：「帥淮西無逾杜杲者。」詔以安撫兼廬州，進太府卿、淮西制置副使兼轉運使。復與大元兵戰。累疏請老，不許。權刑部尚書。
(Cảo) làm Tri Định Viễn Huyện, bấy giờ Lý Toàn phạm biên, (Quý) Diễn lúc ấy làm Hoài Thống Sư (Thống Sư đất Hoài), cho Cảo làm Thông Phán Hào Châu, triều đình vì việc Cảo từ lâu hiểu rõ biên sự, đề bạt làm Tri Châu Hào Châu. Chế Trí Đại Sứ Triệu Thiện Sương mưu phục Hu Di, bí mật tới hỏi Cảo, Cảo nói: "Giặc cậy vào cứu viện từ bên ngoài, nên cắt cây cầu ở Hu Di để khiến chúng khốn đốn." Rốt cục dùng kế sách ấy thành công. Quân Kim vài vạn đồn trú ở Du Lâm Phụ xin hàng, truy trọng (xe chở quân lương) rất nhiều, có kẻ xin dụ mà lấy chúng. Cảo nói: "Giết kẻ đã hàng là bất nhân, cướp lấy của cải là bất nghĩa, nhận chúng thì sẽ có mối lo về sau." Truyền dụ rồi thả chúng đi. Triệu (Cảo) về tấu sự tình, sai làm Chủ Quản Quan Cáo Việc, Tri An Phong Quân. (Triệu) Thiện Sương cùng Triệu Phạm, em Phạm là (Triệu) Quỳ xuất quân, chuyển (Cảo) làm Hoài Tây Chuyển Vận Phán Quan. Xuống chiếu hỏi kế sách phòng bị, Cảo dâng mật thư tâu rằng: "Ven sông Hoài bị nạn hạn hán và châu chấu, không thểm đảm đương việc quân dịch, Trung Nguyên trơ trụi, không có lương để dựa vào. nếu lấy bên trong trống không đối với bên ngoài, dời dân phía Nam để tăng cường cho phía Bắc, những chổ hiểm yếu, tất có chỗ đáng lo." Bấy giờ ở ngoài can ngăn việc xuất quân chỉ có mỗi mình Cảo. Đến khi binh bại ở Lạc Dương, người mới bắt đầu phục tầm nhìn xa của Cảo. (Cảo) cúng ở Sùng Đạo Tự (tức đền Sùng Đạo), lại làm chức Tri Hào Châu, chưa nhậm chức, đổi làm Tri An Phong. Quân Đại Nguyên vây thành, cùng Cảo đại chiến. Năm sau, đại binh lại tới đông, lại đại chiến. (Cảo) được đề bạt làm Tướng Tác Giám, (hoàng đế) ngự bút viết thư ủy dụ Cảo. Thừa Tướng Lý Tông Miễn, Tham Tri Chính Sự Từ Vinh Tẩu nói: "Thống lĩnh Giang Tây không ai qua được Cảo." Chiếu làm An Phủ Sứ kiêm Tri Châu Lư Châu, tiến phong Thái Phủ Khanh, Giang Tây Chế Trí Phó Sứ kiêm Chuyển Vận Sứ. Lại cùng quân Đại Nguyên đánh, nhiều lần dâng sớ xin về dưỡng lão, không cho, được đề bạt làm Hình Bộ Thượng Thư.
淳祐元年，乞去愈力，擢工部尚書，遂以直學士奉祠。帝欲起之帥廣西，以言者罷。帝曰：「杜杲兩有守功，若脫兵權，使有後禍，朕何以使人？」乃起知太平州。俄擢華文閣學士、沿江制置使、知建康府、行宮留守，節制安慶、和、無爲三郡。
Năm đầu Thuần Hựu (1241), xin từ quan càng thêm kiên quyết, được đề bạt làm Công Bộ Thượng Thư, do vậy làm Trực Học Sĩ Phụng Từ. Hoàng đế muốn khởi dụng Cảo làm Sư Thần Quảng Tây, vì có người can gián nên bãi bỏ. Hoàng đế nói: "Đỗ Cảo hai lần phòng thủ lập công, nếu từ bỏ binh quyền, ví như có hậu hoạn, trẫm dùng người sao đây?" Bèn khởi dụng (Cảo) làm Thái Bình Châu Trí Châu. Không lâu sau thăng làm Hoa Văn Các Học Sĩ, Duyên Giang Chế Trí Sứ (Chế Trí Sứ vùng duyên sông Trường Giang), Kiến Khang Phủ Tri Phủ, Hành Quan Lưu Thủ, tiết chế An Khánh, Hòa, Vô Vi ba quận.
杲罷楊林堡，以其費備歷陽，淮民寓沙上者護以師。首謁程顥祠。總領所即張栻宦游處，陳像設祀焉。置貢士莊，蠲民租二萬八千石。復與大元兵戰於真州。進敷文閣學士，遷刑部尚書，引見，帝加獎勞。乞歸，不許，兼吏部尚書。杲隨資格通其礙，銓綜爲精。梁成大子賂當國者求銓試，杲曰：「昔沈繼祖論朱文公，成大亦論真文忠公，皆得罪名教者，子孫宜廢錮，安得仕？」進徽猷閣，奉祀。請老，升寶文閣致仕。帝思前功，進龍圖閣而杲卒，遺表上，贈開府。
Cảo dở bõ Dương Lâm Bảo (thành nhỏ Dương Lâm), lấy phí ấy bổ sung cho Lịch Dương, dùng quân đội bảo vệ dân Hoài sống trên bãi cát. Trước tiên yết bái ở Trình Hiệu Tự (đền Trình Hiệu). Thống Lĩnh Sở tức là nơi Trương Thức làm quan (1), bày hình vẽ cúng tế ở đó. Đặt cống sĩ trạng (2) miễn cho tô (thuế) cho dân hai vạn tám nghìn thạch. Lại cùng quân Đại Nguyên chiến ở Chân Châu. Được tiến phong làm Phu Văn Các Học Sĩ, đổi làm Hình Bộ Thượng Thư, lúc tiếp kiến, hoàng đế gia thưởng ủy lạo. (Cảo) xin về quê, không cho, kiêm Lại Bộ Thượng Thư. Cảo tùy theo tư cách mà khơi thông những chỗ vướng mắc, tuyển chọn nhân tài. Con của Lương Thành Đại hối lộ cho người đương quyền để đỗ qua kỳ thi, Cảo nói: "Xưa Thẩm Kế Tổ bàn luận Chu Văn Công, Thành Đại Diệc bàn luận Chân Văn Trung Công, đều kẻ có tội với danh giáo, con cháu nên bị cấm suốt đời không được làm quan, há có thể làm quan?" Tiến phong Huy Du Các, làm tế lễ. (Cảo) xin cáo lão, thăng làm Thực Văn Các Chí Sĩ. Hoàng đế nghĩ đến công lao ngày trước, tiến phong làm Long Đồ Cát nhưng Cảo qua đời, dâng biểu (nguyên văn dùng chữ dĩ biểu 遺表 chỉ biểu chương do đại thần viết trước lúc lâm chung, đợi sau khi chết dâng lên thánh thượng.), truy tặng Khai Phủ.
(1) Trương Thức (張栻) (1133-1180), tự Kính Phủ, là một nhà lý học đời Nam Tống.
(2) Cống sĩ trạng: Theo sách Tống Đại Khoa Cử Xã Hội (宋代科舉社會) của học giả Lương Canh Nghiêu (梁庚堯) thì dưới triều Nam Tống đặt Cống Sĩ Trạng (貢士莊) hay Cống Sĩ Khố (貢士庫), dùng điền tô để giúp tiền cho người lên kinh thành ứng thi. Nguyên văn: 南宋時期，地方政府常設貢士莊或貢士庫，以田租的收入或利息的收入做經費，補助到京城應考的考生 (...) (Vào thời Nam Tống, chính phủ địa phương thường đặt Cống Sĩ Trạng hoặc Cống Sĩ Khố, lấy thu nhập từ điền tô hay thu nhập từ lợi tức làm kinh phí, giúp đỡ cho các thí sinh đến kinh thành ứng thi...) (trang 132)
杲淹貫多能，爲文麗密清嚴，善行草急就章。晚歲專意理學，嘗言：「吾兵間無悖謀左畫，得於《四書》。」子：庶。
Cảo uyên bác thông suốt nhiều tài năng, làm văn hoa mỹ trang nhã mà nghiêm nghị tỉ mỉ, giỏi viết chữ thảo (thư pháp), một chốc thành chương (viết thành bài văn rất nhanh). Cuối đời chuyên tâm (nghiên cứu) lý học, từng nói: "Ta trong quân không có mưu sai kế hỏng, nhờ đọc "Tứ Thư"" Con là (Đỗ Thứ).
子庶
Con Đỗ Thứ
庶，字康侯，幼倜儻有大志，性剛勁，通宋典故，善爲文。從父兵間，習邊事，未入仕已立戰功。明堂恩補官。大元兵圍安豐，兵將不相下，庶調護咸得其歡心，卒協力捍禦。杲帥淮西，辟書寫機宜文字。廬州圍解，庶白事廟堂，諸將饋金助上功費，皆受之，賞典行，歸悉反所饋。遷籍田令兼制機督幹。監呂文德、聶斌軍，與大元兵戰朱皋、白冢，遷將作監簿。
(Đỗ) Thứ, tự là Khang Hầu, thưở nhỏ phóng khoáng có chí lớn, tính tình cứng rắn, thông điển cố nhà Tống, giỏi làm văn. Tòng quân của cha, quen viện biên cương, chưa làm quan đã lập chiến công. Vì ân điển minh đường được bổ làm quan. Quân Đại Nguyên vây An Phong, binh tướng không nhường nhịn nhau, Thứ hòa giải đều lấy được lòng yêu thích của họ, rốt cục hiệp lực phòng ngự. Cảo nhậm chức Sư Thần Hoài Tây, triệu Thứ làm Thư Tả Cơ Nghi Văn Tự. Lư Châu giải vây, Thứ báo sự tình lên triều đình, chư tướng tặng vàng giúp làm phí thưởng công báo tin, đều nhận chúng, lễ thưởng làm xong, quay về đều trả lại quà tặng. Chuyển làm Tịch Điền Lệnh kiêm Chế Cơ Đốc Hàn. Giám sát quân của Lữ Văn Đức, Nhiếp Bân, cùng quân Đại Nguyên chiến ở Chu Cao, Bạch Trủng, đổi làm Tướng Tác Giám Bộ.
杲在建康，庶通判和州，權知真州。郡素缺備，庶大修守禦，具積排杉木殆十萬株。差知興化軍，奉祀鴻禧觀。起知邕州，改潮州，以言者寢命。赴淮東制司議幕，過闕，遷將作監丞。遷司農丞、知和州，陛辭，言：「今天時不可幸，地利不可恃，人和不可保，苟恃天幸，恃長江，恃清野，而付邊事於素不諳歷之人，未見其可。」帝嘉納。
(Đỗ) Cảo ở Kiến Khang, Thứ làm Thông Phán Hòa Châu, nhậm quyền Tri Chân Châu. Quận vốn thiếu phòng bị, Thứ đại trùng tu phòng ngự, tích trữ xếp chồng gỗ Sam gần mười vạn cây. Sai làm Tri Hưng Hóa Quân, cung tế ở đền Hồng Hi. Khởi dụng Tri Ung Châu, đổi làm Triều Châu, do gián quan can gián nên bải bỏ lệnh ấy. (Thứ) đi làm Hoài Đông Tiết Tư Nghị Mạc, đi qua kinh thành, chuyển làm Tướng Tác Giám Thừa, chuyển làm Tư Nông Thừa, Tri Hòa Châu, dâng tấu nói: "Nay thiên thời không được vui mừng, địa lợi không thể trông cậy, nhân hòa không thể bảo toàn, nếu trông vào vận may, cậy vào Trường Giang, nhờ vào kế thanh dã, mà việc biên cương giao cho kẻ vốn không có kinh nghiệm, không thấy khả dĩ." Hoàng đế khen ngợi chịu nghe ý ấy.
尋兼淮西提點刑獄，浚城濠，增守備，修學宮。知真州兼淮東提點刑獄，逾年，進直秘閣，移淮西兼廬州安撫副使，人歡迎如見慈父，治績甚多。就任加刑部郎中，升寶文閣，與大元兵戰於望仙、白沙城。昇華文閣。開慶元年冬，進大理少卿、淮東轉運副使、兩淮制置司參謀官，特授兩淮制置使、知揚州。射陽湖饑民嘯聚，庶曰：「吾赤子也。」遣將招刺，得丁壯萬餘，戮止首惡數人。明年四月，火，抗章自劾，召赴行在。尋直寶文閣、知隆興府、江西轉運副使，卒。
Không bao lâu sau kiếm chức Hoài Tây Đề Điểm Hình Ngục, đào sâu thành hào, tăng cường phòng bị, tu sửa trường học (nguyên văn là chữ học cung 學宮, nghĩa là trường học đời xưa). Làm Tri Chân Châu kiêm Hoài Đông Đề Điểm Hình Ngục, thăng tiến thẳng Bí Các, dời làm Hoài Tây kiêm Lư Châu An Phủ Phó Sứ, người người hoan nghênh như gặp người cha hiền (nguyên văn là 慈父 nghĩa là người cha thương con), thành tích cai trị rất nhiều. Nhậm chức Gia Hình Bộ Lang Trung, thăng Bảo Văn Các, cùng quân Đại Nguyên chiến ở Vọng Tiên, Bạch Sa Thành. Thăng lên Hoa Văn Các. Mùa đông năm đầu Khai Khánh (1259), tiến phong Đại Lý Tiểu Khanh, Hoài Tây Chuyển Vận Phó Sứ, Lưỡng Hoài Chế Trí Tư Tham Mưu Quan, đặc cách trao chức Lưỡng Hoài Chế Trí Sứ, Tri Dương Châu. Dân ở Xạ Dương Hồ đói mà kêu la tụ tập, Thứ nói: "Là con dân của ta." Sai tướng chiêu mộ, được tráng đinh hơn vạn người, giết vài kẻ thủ ác. Năm sau (1260) tháng tư, hỏa hạn, dâng sớ tự hặc tội, triệu đến chỗ vua. Không lâu sau thăng Bảo Văn Các, Tri Long Hưng Phủ, Hoài Tây Chuyển Vận Phó Sứ, qua đời.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét